Stanisław Moniuszko herbu Krzywda (ur. 5 maja 1819 w Ubielu, zm. 4 czerwca 1872 w Warszawie[1][2]) – polski kompozytor, dyrygent, pedagog, organista; autor ok. 268 pieśni, operetek, baletów i oper. Do jego najsłynniejszych dzieł należą opery: Halka, Straszny dwór i Paria.

Spis treści

1             Edukacja

2             Opery i podróże

3             Wybrane dzieła Stanisława Moniuszki

3.1          Dzieła sceniczne

3.2          Utwory wokalne

3.3          Utwory symfoniczne

3.4          Utwory instrumentalne

4             Upamiętnienie Stanisława Moniuszki

5             Galeria

6             Przypisy

7             Bibliografia

8             Linki zewnętrzne

Edukacja

Początkowo w kierunku muzycznym kształciła go matka. Gdy w 1827r. rodzina przeniosła się do Warszawy, ośmioletni Moniuszko rozpoczął naukę muzyki u Augusta Freyera, organisty w miejscowym kościele Świętej Trójcy. Po trzech latach rodzina przeprowadziła się do Mińska, gdzie Moniuszko kontynuował naukę u Dominika Stefanowicza. W 1837 wyjechał do Berlina, aby kształcić się muzycznie u Carla Friedricha Rungenhagena, u którego studia ukończył w 1840. Następnie zamieszkał w Wilnie, gdzie działał jako organista, kompozytor, pedagog i organizator życia muzycznego w mieście. W 1858, znowu przeniósł się wraz z rodziną do Warszawy, gdzie objął stanowisko dyrektora i organizatora opery. Jednocześnie od 1864 był wykładowcą w Instytucie Muzycznym w Warszawie.

Opery i podróże

Kilka miesięcy po udanej warszawskiej premierze Halki Moniuszko udał się w podróż do Pragi, Niemiec i Paryża. Po drodze zatrzymał się na kilka dni w Krakowie, gdzie poznał Ambrożego Grabowskiego, Józefa Kremera i Lucjana Siemieńskiego. Pobyt w Krakowie, a zwłaszcza wizyta na Wawelu, gdzie kompozytor zwiedził katedrę i oglądał groby królewskie, zaowocował stworzeniem projektu nowej, nigdy niedokończonej opery Rokiczana, pisanej do słów libretta Józefa Korzeniowskiego. Miała to być opera historyczna o królu Kazimierzu Wielkim, który zresztą miał się pojawić na scenie tylko raz, w końcowej części przedstawienia. O zaniechaniu pracy nad Rokiczaną miały podobno zdecydować względy polityczne (nieprzychylne Czechom fragmenty libretta) i artystyczne (rzekomo nieodpowiednia dla monarchy partia barytonowa).

W Paryżu powstała opera Flis, dzieło o charakterze komiczno-ludowym, wykonane w Warszawie 24 września 1858 roku. Natomiast 7 lutego 1860 roku odbyła się premiera Hrabiny. 1 stycznia 1861 roku w Teatrze Narodowym Moniuszko wystawił Verbum nobile, a w grudniu tegoż roku udał się ponownie do Paryża.

Scena z Verbum nobile (rys. z 1861)

W latach 1862–1864 pracował nad Strasznym dworem, który został wystawiony przez operę warszawską 28 września 1865 roku. W tym też roku 7 października odbyło się setne przedstawienie Halki, a Moniuszko pojechał do Lwowa. Do Krakowa kompozytor przybył ponownie w 1866 roku. Pobyt ten trwał miesiąc. Krakowski teatr zaproponował artyście przekazanie na jego rzecz dochodu z przedstawienia Halki, ale z powodu choroby primadonny spektakl musiano odwołać. W zamian zorganizowano trzy koncerty. W jednym z nich wzięła udział Helena Modrzejewska. Sam Moniuszko dyrygował osobiście wykonaniem kantaty Widma i uwertury koncertowej Bajka.

Podczas pobytu w Krakowie kompozytor na 5 dni wyjechał do Pragi, aby spotkać się z Bedřichem Smetaną i omówić sprawy związane z wystawieniem Halki. Teatr w Pradze wystawił tę operę w 1868 roku, a inscenizacją kierował sam Smetana.

W 1869 odbyła się w Warszawie premiera Parii, a w Moskwie wystawiono Halkę. 16 lutego 1870 roku w Petersburgu miała miejsce premiera Halki, na której obecny był Moniuszko.

W 1871 ukazał się Pamiętnik do nauki harmonii. 2 lutego 1872 roku Teatr Wielki wystawił ostatnie już dzieło operowe Moniuszki – Beatę[3].

Zmarł na atak serca w 1872. Pogrzeb artysty stał się manifestacją narodową. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie[4]. W 1908 roku Warszawskie Towarzystwo Muzyczne ufundowało „tuż za kościołem cmentarnym pod wezwaniem św. Karola Boromeusza” nowy grobowiec. 29 października przeniesiono do niego trumny ze zwłokami Stanisława i Aleksandry Moniuszków[5][6].

Większość pamiątek po kompozytorze przechowuje Warszawskie Towarzystwo Muzyczne im. Stanisława Moniuszki.

Wybrane dzieła Stanisława Moniuszki

Dzieła sceniczne

Opery:

Halka (premiera wersji 2-aktowej 1848, wersji 4-aktowej 1858) libretto: Włodzimierz Wolski

Sen Wieszcza (nieukończona, pisana w latach 1852–1853) libretto: Władysław Syrokomla

Flis (premiera 1858) libretto: Stanisław Bogusławski

Rokiczana (nieukończona, pisana w latach 1858–1859) libretto: Józef Korzeniowski

Hrabina (premiera 1859) libretto: Włodzimierz Wolski

Verbum nobile (premiera 1861) libretto: Jan Chęciński

Straszny dwór (premiera 1865) libretto: Jan Chęciński

Paria (premiera 1868) libretto: Jan Chęciński

Trea (nieukończona, pisana w roku 1872) libretto: J.S. Jasiński

Balety:

Monte Christo (1865)

Na kwaterunku (1868)

Figle szatana (1870) balet w 6-u obrazach, muzykę do 3 obrazów skomponował Stanisław Moniuszko do 3 obrazów Adama Münchheimera; zaginiony, zrekonstruowany w 1984 przez Rafała Augustyna.

Operetki:

Loteria (ok. 1840) libretto: Oskar Korwin-Milewski

Żółta szlafmyca (1841) libretto: Franciszek Zabłocki

Jawnuta (1850) libretto: W.L. Anczyc (pierwowzór: Cyganie[7])

Betty (1852) libretto: Franciszek Szober

Beata (1870 lub 1871) libretto: Jan Chęciński

Nocleg w Apeninach (1839) libretto: Aleksander Fredro

Ideał (1840) libretto: Oskar Korwin-Milewski

Karmaniol, czyli Francuzi lubią żartować (1841, premiera 1842) libretto: Oskar Korwin-Milewski

Utwory wokalne

Kantaty:

Cztery Litanie Ostrobramskie (1843-1855)

Milda (tekst – fragm. „Witoloraudy” Józefa Ignacego Kraszewskiego) 1848

Nijoła (tekst j.w.) po 1848

Widma (tekst – „Dziadów część II” Adama Mickiewicza) ok. 1852

Sonety krymskie (tekst – wybrane 8 sonetów Adama Mickiewicza) 1867

Msze:

Msza łacińska na cztery głosy z towarzyszeniem organów, Des-dur (1870)

Msza żałobna na cztery głosy z towarzyszeniem organów, g-moll (1871)

Msza Piotrowińska na czterogłosowy chór mieszany solistów z towarzyszeniem organów, B-dur, słowa Justyna Wojewodzkiego (1872)

Pieśni:

Ojcze z niebios, Boże Panie

Dziad i baba

Pieśń wieczorna

Znasz-li ten kraj (2 wersje)

Trzech budrysów

Prząśniczka

Złota rybka

Krakowiaczek

Kozak

Świtezianka

Czaty

Lirnik Wioskowy

Pieśń wojenna (słowa Józefa Kościelskiego)

Czarny krzyżyk (słowa Brunona Bielawskiego)

Jednym z najlepiej znanych zbiorów jego utworów drobnych jest cykl dwunastu Śpiewników domowych, zawierających pieśni do słów różnych poetów polskich i obcych (w tłumaczeniu polskim) oraz do słów ludowych – łącznie 268 pieśni. Sześć śpiewników zostało wydanych za życia kompozytora, a sześć po jego śmierci.

Utwory symfoniczne

Uwertury koncertowe:

Bajka

Kain

Uwertura wojenna

Utwory instrumentalne

Utwory fortepianowe:

Walce

Fraszki

Polonezy

Nokturn As-dur

Polka

Pieśń włóczęgi (na cztery ręce)

Upamiętnienie Stanisława Moniuszki

Oprócz ulic nazwanych jego nazwiskiem w Polsce, jest też ulica Moniuszki w Mińsku[8].

Wizerunek Moniuszki widniał na banknocie o nominale 100 000 zł, będącym w obiegu w latach 1990–1996[9].

Poczta Polska upamiętniła Stanisława Moniuszkę następującymi znaczkami[10]:

15 listopada 1951 – Festiwal Muzyki Polskiej, (2 znaczki, nr kat. 571-572),

25 listopada 1958 – Stanisław Moniuszko, (znaczek o nr kat. 932),

15 września 1972 – 100. rocznica śmierci St. Moniuszki, (seria 8 znaczków, nr kat. 2026-2033).

19 grudnia 2018 Senat R.P. jednogłośnie przyjął uchwałę ws. ustanowienia roku 2019 Rokiem Stanisława Moniuszki w 200. rocznicę urodzin kompozytora.[11]